سوالات درس به درس از کتاب ادبیات فارسی ۱
درس اول
سپاس و آفرین ایزد جهان آفرین راست.ارجمند گرداننده‌ی بندگان از خواری؛ در پای افکننده‌ی گردن‌کشان از سروری.و درود بر پیمبر بازپسین، پیش‌رو پیمبران پیشین.همچنین درود بر یاران گزیده و خویشان پسندیده او باد؛ تا باد و آب و آتش و خاک در آفرینش بر کار است و گل بر شاخسار هم بستر خار.
1- واژه «آفرین» دو بار با معنی متفاوت به کار رفته است، آن معانی را بنویسید.
2- عباراتی که با آیات زیر تناسب دارند، مشخص کنید
ستایش بود ویژه‌ی کردگار/که بر عالمین است پروردگار «حمد/1»
به هر کس بخواهی تو عزّت دهی/ کسی را که خواهی به خواری نهی «3 آل عمران/26»
خدا و ملک‌های او بس سلام/ بر احمد فرستند هر صبح و شام
شما نیز ای مؤمنانِ به رب/ درودش فرستید هر صبح و شب
به تنظیم گویید بر او سلام/ سلامش نمایید با احترام «33 احزاب/56»
3- کدام عبارت ترجمه ادبی «خاتم النّبیین و سیّد المرسلین» است؟
4- دو واژه بیابید که لفظاً یکسان و کتباً و معناً متفاوت‌اند.
5- بیت زیر را با کدام عبارت می‌توان مقایسه کرد؟
باد و خاک و آب و آتش بنده‌اند/ با من و تو مرده با حق زنده‌اند
6- بین کدام کلمات آرایه‌ی سجع دیده می‌شود؟
7- متن از کدام کتاب انتخاب شده است؟
8- منظور نویسنده از جملات پایانی متن چیست؟
درس دوم
ز کشتی گرفتن سخن بود دوش/ نگیرم فریب تو زین در مکوش
بکـوشیـم فرجـام کار آن بـود/ کـه فرمـان و رای جهانیـان بـود
1- فردوسی سخن چه کسی را منظوم کرده است؟
2- از بن مضارع «کوشیدن» دو فعل آمده است، آن دو را معنا کنید.
3- «توکّل» چگونه مطرح شده است؟
4- گوینده سخن چگونه شخصیتی است؟
5- «گرفتن» و «نگیرم» را معنا کنید.
6- منظور از «تو» کیست؟
7- آیا می‌توان واژه عربی در دو بیت بالا یافت؟
8- «جهانبان» کیست؟
درس سوم
1- در کدام گزینه ردیف وجود دارد؟
الف) ای خدا ای فضل تو حاجـت روا/ بـا تو یاد هیـچ کـس نبـود روا
ب) خـرامـان بشد سـوی آب روان/ چنان چون شـد بـاز جـوید روان
ج) چو بشنید رستم، سرش خیره گشت/ جهان پیش چشم اندرش تیره گشت
د) می‌گفـت، گرفتـه حـلقـه در بـر/ کـامـروز مـنم چـو حـلقـه بـر در
2- در کدام گزینه استعاره به کار رفته است؟
الف) رها کرد زو دسـت و آمد به دشت/ چو شـیری که بر پیـش آهو گذشت
ب) چـو رسـتم ز دست وی آزاد شـد/ بـه سـان یکی تیـغ پـولاد شـد
ج) زدش بر زمیـن بـر بـه کـردار شیـر/ بدانسـت کـاو هم نماند به زیر
د) چنین گفت کای رسته از چنگ شیر/ جـدا مانـده از زخـم شیـر دلیـر
3- نوع دستوری «یکی» در کدام گزینه با گزینه‌های دیگر فرق دارد؟
الف) یکی خنجر آبگون برکشید/ همـی خـواست از تـن سـرش را بـرید
ب) چـو رستـم ز دسـت وی آزاد شـد/ به ســان یکـی تیـغ پـولاد شـد
ج) بپیچیـد و زان پـس یکـی آه کـرد/ ز نیک و بـد اندیشـه کوتاه کـرد
د)یکی از عقل‌می‌لافد یکی طامات می‌بافد/بیا کاین داوری‌ها را به پیشِ‌داور اندازیم
4- ترکیب وصفی کدام گزینه با زبان فارسی معیار متفاوت است؟
الف)بزد دست سهراب چون پیل مســت/ بــر آوردش از جای و بنهاد پست
ب) دلیر جـوان سـر بـه گفتـار پیـر/ بـــداد و ببـود ایـن سـخـن دل‌پذیـر
ج) خرامـان بشـد سـوی آب روان/ چــنـان چـون شــده بـاز جویـد روان
د) از ایـن نـام داران گـردن‌کـشان/ کـسی هـم بـرد سـوی رستـم نشـان
5- در کدام گزینه تشبیه وجود دارد؟
الف) چنین گفت کای رسته از چنگ شیر/ جدا مانده از زخـم شیر دلیــر
ب) غمـی بـود رستم بیـازیـد چنگ/ گرفـت آن بر و یال جنگـی پلنـگ
ج) سبـک تیـغ تیـز از میــان برکشیـد/ بـرِ شیــر بیـدار دل بر دریـــد
د) زدش بـر زمیـن بـر بـه کـردار شیـر/ بدانست کاو هم نماند به زیــر
6- «آب» در کدام گزینه به معنای «اشک» است؟
الف) یکی خنجر آبگون برکشید/ همی خواست از تن سرش را بریــد
ب) بخورد آب و روی و سر و تن بشست/ به پیش جهـان آفرین شد نخست
ج) وزان آب چون شد به جای نبرد/ پر اندیشه بـودش دل و روی زرد
د) همی ریخت خون و همی کند موی/ سرش پر ز خاک و پر از آب روی
7- «ی» در کدام گزینه «شناسه» است؟
الف) رها کرد زو دست و آمد به دشت/ چو شیری که بر پیش آهو گذشت
ب) همی خـواست پیـروزی و دستگـاه/ نبود آگه از بخششِ هور و ماه
ج) غمی بود رستم بیازید چنگ/ گــرفت آن بـر و یـال جنگـی پلنـگ
د) که اکنـون چـه داری ز رستم نشان؟/ که کم باد نامش ز گردن‌کشان
8- مفهوم کدام گزینه با مصراع دوم بیت زیر متناسب است؟
«از این خویشتن کشتن اکنون چه سود؟/ چنین رفت و این بودنی کار بود»
الف) بگو ای پیمبــر جــز آن چـه خـدا/ بخواهـد، نیاید به ما در قضـا
ب) که مولای ما هسـت یکتـا اله/ که یاری است بخشنــده و خیرخواه
ج) هـم افـراد مـؤمـن بـه هـرگـونه حــال/ توکّـل نمایند بر ذوالجلال (سوره توبه)
د) سـرآغـاز گفتــار نـام خـداسـت/ که رحمتگر و مهربان خلق راست
درس چهارم
امام: ایا فرقه‌ی فارغ از ننگ و نام
1- «ننگ و نام» یعنی چه؟
2- منظور از «فرقه‌ی فارغ از ننگ و نام» چیست؟
عباس: نهادید بر کفر، اسلام نام
3- مصراع را به نثر (زبان معیار) مرتّب کنید.
4- مخاطب بیت چه کسانی هستند؟
امام: شما شرک یزدان و کین رسول
5- آیا دشمنی با پیامبر (ص) در ردیف شرک به خداوند است؟
عباس: نهادید در عالم ذر قبول
6- «عالم ذر» در آیه 172 سوره اعراف (7) چگونه مطرح شده است؟
امام: من، ای قوم، فرزند پیغمبرم
7- منظور از «قوم» چه کسانی هستند؟
عباس: حسین است آقا و من نوکرم
8- رابطه امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) با یک دیگر چگونه است؟
درس پنجم
پس آتشک دست سمک بازِ پس بست و پالهنگ در گردن وی افکند و می‌آورد تا به لشکرگاه رسید. چون آتشک را دیدند که یکی را پالهنگ در گردن کرده گفتند: «این کیست؟» آتشک می‌گفت با خرّمی و نشاط، که سمک است. هر که این می‌شنید می‌گفت: «هول عیّاری ای کرده است!» او را قفایی می‌زدند. سمک سراسیمه شد. گفت: «ای آتشک! رها مکن که مرا به سیلی بکشند». آتشک بانگ بر ایشان زد و همه را دور کرد و آمد به خیمه‌ی قطران و در پیش وی خدمت کرد.
1- معادل امروزی اصطلاحات زیر را بنویسید.
بازِپس قفا زدن
رها مکن خدمت کرد
2- «دست بردی جانانه زده است.» معادل امروزی کدام جمله است؟
3- همه‌ی گزینه‌ها به جز گزینه‌ی « » با واژه‌ی «پالهنگ» ارتباط معنایی دارند.
الف) ریسمان ب) بند
ج) یوغ د) بستن
4- چه ارتباطی میان سمک، آتشک و قطران وجود دارد؟
5- به نظر شمار کار سمک در مورد قطران خیانت بود یا سیاست؟ چرا؟
6- آیا رفتار آتشک پسندیده است؟ چرا؟
7- چرا نویسنده گفته است: «آتشک می‌گفت با خرّمی و نشاط»؟
8- دو مورد از تفاوت نثر تاریخی را با نثر فارسی معیار بنویسید.
درس ششم
منـم آن تشنــه گهـر برده/ بخــت مـن زنـده، بخت تو مرده
تو مرا کشتی و خدای نکشت/ مقبـل آن کز خدای گیرد پشت
دولتـم چـون خدا پناهـی داد/ اینکــم تـاج و تخت شاهی داد
وای بـر جـان تو که بدگهری/ جان بری کرده‌ای و جان نبری
1- مفهوم کنایه‌های زیر را بنویسید:
الف) تشنه‌ی گهر برده ب) بخت من زنده
ج) تاج و تخت شاهی د) جان بری کرده‌ای
2- واژه‌های زیر در بیت‌های بالا به چه معنایند؟
گهر گوهر مقبل دولت
3- در کدام بیت یک کلمه بیش از دو بار تکرار شده است؟
4- تفاوت معنایی کلمه «آب‌دار» را در دو مصراع زیر بنویسید:
حالی آن لعلِ آب‌دار گشاد/ پیش آن ریگ آب‌دار نهاد
5- کدام یک از کلمات بیت زیر در معنای استعاری به کار رفته است
گفت مُردم ز تشنگی دریاب/ آتشم را بکُش به لختی آب
6- پیام آیه 27 سوره مائده (5) چیست؟
بخوان ماجــرای دو فرزنــد را/ کن آویزه‌ی گوش این پنـد را
که بهر تقرّب به وجهی نکـوی/ به قربان نمـودن نهادنـد روی
ز هابیل،حاجت پذیرفته گشت/ به قابیل نامد، چنین سرگذشت
به هابیــل گفتـا همانا که من/ سرت را جدا مــی‌نمایــم ز تن
بگفتــا گـنهکــار هـرگــز نِیَم/ پــذیــرد خــداوند قربانیــم
که قربانی متّقیـن را خـدا/ به رغبـت پذیـرد به شـوق و رضـا
(قرآن مجید با ترجمه منظوم دکتر امید مجد- تهران: انتشارات امید مجد- چاپ بیستم: بهار 86 ص 112)
7- طرفین تشبیه (مشبّه، مشبّه به) را در مصراع زیر مشخص کنید:
پیش آن خاکِ تشنه رفت چو باد
8- دکتر زهرا کیا «داستان خیر و شر» را از کدام مثنوی‌های نظامی بازنویسی کرده است؟
درس هفتم
از قیاسش خنده آمد خلــق را/ کاو چــو خود پنداشت صاحب دلق را
کار پاکان را قیــاس از خـود مگیر/ گرچه ماند در نبشتن شیر و شیر
جمله عالــم زین سـبب گم‌راه شـد/ کـم کسی ز ابدالِ حق آگاه شد
هر دو گون زنبور خوردند از محل/ لیک شد ز آن نیش و زان دیگر عسل
چون بــسی ابلیس آدم روی هست/پس به هر دستی نشاید داد دست
۱- چه عاملی سبب خنده‌ی مردم شد؟
2- «صاحب دلق» به جز گزینه‌ی « » با سایر گزینه‌ها مترادف است:
الف) جولقی ب) ژنده پوش ج) درویش د) صاحب منصب
3- «قیاس گرفتن» به چه معناست؟
4- مولانا علّت گم‌راهی مردم جهان را چه می‌داند؟
5- «ابدالِ حق» چه کسانی هستند؟
6- از بیت چهارم کدام مفهوم استنباط نمی‌شود؟
الف) تفاوت‌های ذاتی افراد در نتیجه‌ی کارهایشان تأثیر دارد.
ب) از آن که بنیادش بد است، نمی‌توان توقّع رفتار نیکو داشت.
ج) تنها با مشاهده‌ی تشابه دو پدیده نمی‌توان در مورد آنها قضاوت یکسان داشت
د) شرایط و اوضاع متفاوت باعث رفتار متفاوت در افراد می‌شود.
7- چرا شایسته نیست که با هر کسی پیمان دوستی ببندیم؟
8- «تنها در ظاهر یکسان بودن» مفهوم کنایی کدام مصراع است؟
درس هشتم
آن‌چه در دوران ما روی می‌دهد، شعر عظیمی است و قالب شعر برایش برازنده‌تر است. دنبال قافیه و ردیف نگردید؛ شعر ناب است. بعدها معلّم‌ها موضوع انشا خواهند داد که «ایمان مهم‌تر است یا تفنگ؟»در تاریخ کشورمان چه بسیار به مبارزانی سیاسی برمی‌خوریم که هرچند کوشش شده در تاریخ گمشان کنند امّا سخت حضور دارند و پیدا هستند.در هنر و ادب ایران، در ابیات فارسی پیش از مشروطیّت به تعداد معدودی برمی‌خوریم که سعی کرده‌اند «نُه کرسی فلک را از زیر پای قزل ارسلان بکشند» و در دوران مشروطیّت چه بسیار روزنامه‌نگار و شاعر و نویسنده که تا پای جان مبارزه کردند و این به آن نشان که وقتی نسیم آزادی می‌وزد. بسیار گل‌ها خواهند شگفت.خوش‌بختانه قطار سریع السّیر مردم به طرف انقلاب راه افتاد و هنرمندان بسیاری خود را به قطار رساندند و با مردم نشستند و قلبشان با قلب مردم هماهنگی یافت و هرم نفس مردم گرمشان کرد.
1- نویسنده کدام واقعه‌ی روزگار ما را به شعر مانند کرده است؟
2- جمله‌ی «ایمان مهم‌تر است یا تفنگ؟» معادل جمله‌ی دیگر است با همین مفهوم؛ آن جمله چیست؟
3- کدام جمله به مفهوم «گردن کشان را از قدرت بیندازند؛ از تخت به زیر کشند» است؟
4- منظور از «گل‌هایی که در نسیم آزادی می‌شکفد» چیست؟
5- منظور نویسنده از «هنرمندانِ بسیاری خود را به قطار رساندند» چیست؟
6- منظور نویسنده از عبارت «دنبال قافیه و ردیف نگردید» چیست؟
7- منظور نویسنده از عبارت زیر چه کسانی‌اند؟
«در تاریخ کشورمان چه بسیار به مبارزاتی سیاسی برمی‌خوریم که هرچند کوشش شده در تاریخ گمشان کنند امّا سخت حضور دارند و پیدا هستند.»
8- بیتی که سعدی در اعتراض به این بیت ظهیر فاریابی سروده است، بنویسید:
«نُه کرسی فلک نهد اندیشه زیر پای/ تا بوسه بر رکاب قزل ارسلان دهد»
خط خورشید
گرچه گاهی شبهابی
مشق‌های شب آسمان را
زود خط می‌زد و محو می‌شد
باز در آن هوای مه آلود
پاک کن‌هایی از ابر تیره
خطّ خورشید را پاک می‌کرد
1- «شهاب» استعاره از چیست؟
2- منظور از «مشق‌های شب آسمان» چیست؟
3- مفهوم کنایی «زود خط می‌زد و محو می‌شد.» چیست؟
4- «هوای مه‌آلود» و «ابر تیره» نماد چیست؟
5- این شعر در کدام قالب سروده شده است؟
6- آرایه‌ی «مراعات نظیر» را بیابید و بنویسید؟
7- این شعر برگرفته از کدام اثر «قیصر امین‌پور» است؟
8- در این شعر، شاعر چگونه فضای قبل از انقلاب را ترسیم می‌کند؟
درس نهم
1- عبارت زیر را توضیح دهید:
« حقّ‌الله را خدا می‌بخشد امّا وای از حقّ الناس...»
2- با توجه به عبارت زیر، به نظر نویسنده حقیقت اشیا در جبهه‌ها چگونه تجلّی می‌یابد؟
تو گویی اشیا گنجینه‌هایی از رازهای شگفت خلقت هستند امّا تو تا به حال درنمی‌یافته‌ای.
3- کدام واژه به معنی «سالن‌های بزرگ و بدون ستون میانی و سقف شیب‌دار» است؟
4- در عبارت زیر، منظور نویسنده از «تمثیل وفاداری» چه کسی است؟
وقتی اسوه‌ی تو آن تمثیل وفاداری باشد، چه باک اگر هر دو دست تو نیز هدیه‌ی راه خدا شود؟
5- در عبارت زیر، منظور نویسنده از «کوهی از آتش» چیست؟
بولدوزرچی جهاد خاک‌ریز می‌زند. بر کوهی از آتش نشسته است و کوهی از خاک را جابه‌جا می‌کند.
6- در عبارت زیر، نویسنده به چه نکته‌ای اشاره و تأکید دارد؟
تا با خاک انس نگیری، راهی به مراتب قرب نداری.
7- منظور نویسنده از «دریادلان صف شکن» چه کسانی است؟
8- مفهوم آیه 28 سوره رعد (13) در کدام گزینه آمده است؟
الف) آفتاب فتح در آسمانِ سینه‌یِ مؤمنین درخششی عجیب دارد.
ب) خاک مظهرِ فقرِ مخلوق در برابر غَنایِ خالق است.
ج) دشمن در برابر ایمان جنود خدا متّکی به ماشین پیچیده‌ی جنگ است
د) آرامش و اطمینان حاصل ایمان است
پاسخ
من تفنگم در مشت/ کوله بارم بر پشت/ بند پوتینم را محکم می‌بندم/ مادرم/ آب و آیینه و قرآن در دست/ روشنی در دل من می‌بارد/ پسرم بار دگر می‌پرسد:/ تو چرا می‌جنگی؟/ با تمام دل خود می‌گویم:/ تا چراغ از تو نگیرد دشمن.
1- شاعر در این شعر، به کدام سنّت اشاره دارد؟
2- مقصود از «روشنی در دل من می‌بارد» چیست؟
3- منظورِ شاعر از «چراغ» چیست؟
4- معادل «از صمیم قلب» را در کدام مصراع شعر می‌یابید؟
5- «بند پوتین را محکم بستن» کنایه از چیست؟
6- شعر سنتّی را با شعر نو مقایسه کنید.
7- شعر «پاسخ» از کدام مجموعه‌ی «محمدرضا عبدالملکیان» انتخاب شده است؟
8- کدام بیت‌های شعر «پاسخ» قافیه دارند؟
درس دهم
1- همه گزینه‌ها به جز گزینه‌ی « » از فایده‌های مطالعه‌ی آثار ادبی جهان است.
الف) ما را با اندیشه و احساس دیگر ملّت‌ها آشنا می‌سازد.
ب) تفاوت‌ها، وجوه مشترک، تأثیرپذیری‌ها و تأثیرگذاری‌ها را آشکار می‌کند.
ج) مرزهای احساس و اندیشه‌ی ما را گسترش می‌بخشد.
د) امکان تقلید از آثار بزرگ ادبی را برای ما فراهم می‌سازد.
2- یک آرایه‌ی ادبی را که در هر دو عبارت زیر مشترک است، نام ببرید.
الف) ما تنگ دست بودیم. ب) نیک سر بسته گفت.
3- همه‌ی گزینه‌ها به جز گزینه‌ی « » با یک دیگر ارتباط معنایی دارد.
الف) تبختر ب) به ناز خوابیدن ج) تکبّر د) تکلّف
4- مفهوم کنایه‌های عبارات زیر را بنویسید:
الف) صورت نیک از خوش حالی گل انداخت ب) صورتش از نومیدی رنگ باخت.
ج) صدا در گلویش شکست. د) با دل سردی و ناتوانی کار می‌کرد.
5- با توجّه به درس «هدیه‌ی ناتمام»، منظور از «من» در عبارت زیر کیست؟
«من مقداری از پولم را داده بودم نان قندی خریده بودم.»
6- مفهوم عبارت زیر چیست؟
هدیه‌ی من با آن نگین‌‌های مثل الماس، باز سطل زمین‌شویی را به همان سطل زمین‌شویی تبدیل می‌کرد.
7- تمام گزینه‌های زیر می‌تواند درون مایه‌ی داستان «هدیه‌ی ناتمام» باشد، مگر گزینه‌ی « ».
الف) فداکاری ب) قدردانی از مادر ج) خرد و بزرگواری د) ارزش هدیه
8- واژه‌ی «اکراه» در عبارت زیر به چه معنی است؟نیک با اکراه خودش را بالا کشید.
درس یازدهم
پروردگارا، دعایم به درگاه تو این است:بی نوایی و تنگ چشمی را از دلم ریشه‌کن ساز و از بیخ و بن برکن؛اندکی نیرویم بخش تا بتوانم بارِ شادی‌ها و غم‌ها را تحمّل کنم.نیرویی به من ارزانی فرما تا عشق خود را در خدمت و کمک، ثمربخش سازم.توانایی به من عطا فرما که هیچ‌گاه چیزی از بی‌نوایی نستانم و در برابر گستاخ و مغرور، زانوی دنائت خم نکنم.قدرتی به من بخشا تا روح خود را از تعلّق به جیفه‌های ناچیز روزگار بی‌نیاز کنم و از هرچه رنگِ تعلّق پذیرد، آزادش سازم.و نیرویی به من ده تا قدرت و توان خود را از روی کمالِ عشق و نهایتِ مَحَبّت تسلیم خواسته‌ها و رضای تو کنم.
1- واژه‌ی «بی‌نوایی» دو بار در متن به کار رفته است. معنای هر کدام را بنویسید.
2- «جیفه» در این جا یعنی چه و در زبان عربی چه معنایی دارد؟
3- بیت زیر از سعدی با کدام قسمت متن ارتباط دارد؟
مبر طاعت نفس شهوت پرست/ که هر ساعتش قبله‌ی دیگر است
4- آرایه‌ی تشبیه را در متن بیابید و آن را بنویسید
5- دو بیت زیر از حافظ با کدام قسمت‌های متن ارتباط دارد؟
غلام همّت آنم که زیر چرخ کبـود/ ز هرچه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است
رضا به داده بده و ز جبین گره بگشا/ که بر من و تو در اختیار نگشاده است
6- توضیحات زیر را بخوانید و بنویسید مربوط به کدام شاعر، نویسنده یا شخصیت تاریخی است.
الف) در سال 1749 در کشور آلمان چشم به جهان گشود. وی نویسنده و شاعر نام‌دار آلمان و خالق« فاوست» و «دیوان شرقی و غربی» و چندین شاه‌کار بزرگ دیگر است که پس از یک عمر نویسندگی در سال 1832 در گذشت. او ارادت زیادی به حافظ داشت.
ب) اشعار او سرشار از ذوق عارفانه، ستایش آزادی و آزادگی و الهام گرفته از صحنه‌های عادی و جزئی زندگی است. این نویسنده، شاعر و فیلسوف بزرگ، به دریافت جایزه‌ی ادبی نوبل نیز نایل آمد.
ج) شاعر ایتالیایی است که «یوسف اعتصام الملک» شعر «قطرات سه‌گانه» او را ترجمه و در مجلّه بهار چاپ کرده است.
د) شاعر مشهور زبان فارسی، اشعار وی در حیطه‌ی مسائل اجتماعی، اخلاقی و انتقادی و حالت اندرزگونه دارد. وی در سال 1320 درگذشت. مناظرات وی مشهور است.
هـ) شاعر و درام نویس فرانسوی (1908-1842) از آثار وی می‌توان «عابر»، «برای تاج»، «صمیمیت‌ها»، «دفتر سرخ»، «فرودستان» را نام برد که شهرت بیش‌تری دارد.
و) از نویسندگان و مترجمان مشهور عصر حاضر، از آثار او دو دوره مجله‌ی بهار و از ترجمه‌هایش جلد اوّل تیره بختان ویکتورهوگو معروف است.
ز) رهبر و پیشوای سیاسی و اخلاقی هند (1948-1869) که با مبارزات خود موجبات استقلال هندوستان را فراهم کرد.
ح) شیمی‌دان و مخترع سوئدی که در سال 1833 در شهر استکهلم متولّد شد. او دینامیت را اختراع کرد. وی کلیه‌ی ثروت خود را صرف پرداخت جایزه‌ی سالانه به کسانی کرد که در زمینه‌های علم، ادبیات و صلح جهانی خدماتی انجام داده‌اند.
ط) نام اصلی وی تموچین بود. او در تمام عمرِ خود به غارتِ کشورها پرداخت و در سال 624 درگذشت.
ی) مؤسّس سلسله‌ی تیموریان که کشوری وسیع و دولتی عظیم ایجاد کرد و خطّه‌ی ماوراءالنّهر را به اهمیّت رسانید و سمرقند را پایتخت این مملکت بزرگ قرار داد.
ک) کتاب «برخورد اندیشه‌ها» از اوست.
7- توضیحات زیر را بخوانید و بنویسید مربوط به کدام شهر یا کشور است.
ل) یکی از شهرهای قدیم خراسان و سابقاً به ناحیه‌ای اطلاق می‌شد که شهر نوقان و طایران و قریه‌ی سناباد (مدفن امام رضا (ع) و هارون) در آن بود. گروهی از بزرگان بدان منسوب‌اند از جمله جابر بن حیّان و فردوسی.
م) کشوری است پهناور، در جنوب شرقی آسیا که از شهرهای مهمّش می‌توان شانگهای، ویتین و ستن را نام برد حکومتش از سال 1949 کمونیستی است.
ن) شهر و بندر معروف هندوستان در کنار خلیج بنگال که مرکز بزرگ تجاری هند است.
8- «قطعه ادبی» را با «شعر» مقایسه کنید.
رس دوازدهم
یــارب به خـدایــی خداییـت/ وان گه به کمـال پادشـاهیـت
کز عشـق به غایتـی رسـانـم/ کــاو ماند اگـرچـه من نمـانم
گرچه ز شراب عشق مستم/ عاشــق‌تـر از این کنم که هستم
از عمر من آن چه هست بر جای/ بستان و به عمر لیلـی افزای
1- کدام بیت «موقوف المعانی» است؟
2-چرا «کاو» را مانند بیت زیر همان طور که خوانده می‌شود (کو) نمی‌نویسند؟
گفت طوطی:« ارمغان بنده کو؟/ آن چه دیدی وآن چه گفتی، بازگو»
3-با توجّه به بیت‌های زیر، عشق از دید مجنون و پدرش چگونه است؟
گو یارب از این گزاف کاری/ توفیق دهَم به رستگاری
دریــاب که مبتــلای عشقـم/ آزاد کن از بلای عشقم
4- مفعول و مسند را در بیت بالا (بیت دوم) بیابید و آنها را مشخص کنید.
5- کدام ویژگی شعر غنایی در این چهار بیت دیده می‌شود؟
6- مجنون در جوار کعبه از خدا چه خواست؟
7- کدام بیت، از خود گذشتگی مجنون را نشان می‌دهد؟
8- یک تشبیه بیابید و مشبّه و مشبّه به آن را بنویسید
درس سیزدهم
به مغرب سینه‌مالان قرص خورشید/ نهان می‌گشت پشت کوهساران
فرو می‌ریخـت گردی زعفــران رنــگ/ به روی نیزه‌ها و نیـزه‌داران
1- غروب خورشید بیانگر چیست؟
2- در کدام عبارت تشخیص وجود دارد؟
3- منظور از «گرد زعفران رنگ» چیست؟
4- منظور از «نیزه‌داران» چیست؟
به خـوناب شفـق در دامن شام/ به خون‌آلوده ایران کهن دید
در آن دریای خون در قرص خورشید/ غروب آفتاب خویشتن دید
5- جلال‌الدّین در سرخی شفق چه چیزهایی دید؟
6- «غروب آفتاب» استعاره از چیست؟
بــدان شمشـیـر تیـز عافیـت‌سـوز/ در آن انبـوه، کـار مـرگ می‌کـرد
ولی چندان که برگ از شاخه می‌ریخت/ دو چندان می‌شگفت و برگ می‌کرد
7- معادل واژه‌های زیر را بیابید و در مقابل آن بنویسید
به آن برنده و کشنده
سربازان لشکر و سپاه
8- در کدام گزینه تشبیه به کار رفته است؟
الف) فرو می‌ریخت گردی زعفران رنگ
ب) در آن دریای خون در دشت تاریک
ج) از این سدّ روان در دیـده‌ی شـاه
د) در آن سیماب گـون امواج لـرزان
رس چهاردهم
هنر و سخن
بدان که مردم بی‌هنر، مادام بی‌سود باشد، چون مغیلان که تن دارد و سایه ندارد؛ نه خود را سود کند و نه غیر خود را؛ جهد کن که اگرچه اصیل و گوهری باشی گوهر تن نیز داری که گوهر تن از گوهر اصل بهتر بود؛ چنان که گفته‌اند: بزرگی، خرد و دانش راست نه گوهر و تخمه را، اگر مردم را با گوهر اصل گوهر هنر نباشد، صحبت هیچ کس را به کار نیاید و در هر که این دو گوهر یابی، چنگ در وی زن و از دست مگذار که وی همه را به کار آید.
1- یک تشبیه بیابید و ارکان آن را مشخّص کنید
2- معنی «هنر» در قدیم چه بوده و در برابر کدام واژه به کار می‌رفته است؟
عیبِ می جمله چو گفتی هنرش نیز بگوی/ نفیِ حکمت مکن از بهر دلِ عامی چند
3- معادل دو اصطلاح زیر را از متن پیدا کنید
اَصالت موروثی اَصالت اکتسابی
4- لازمه‌یِ بزرگی چیست؟
5- این دو بیت فردوسی با کدام بخش ارتباط معنایی دارد:
گهر بی هنر ناپسند است و خوار/ بدین داستان زد یکی هوشیار
که گر گل نبوید ز رنگش مگوی/ کز آتش نجوید کسی آبِ جوی
6- با توجّه به متن تفاوت‌های «را» در نثر تاریخی و نثر فارسی معیار چگونه است؟
7- با توجه به متن، کاربرد «مردم» در سطر اول و «وی» در سطر آخر در قرن پنجم با امروز چه تفاوتی دارد؟
8- در چه مواردی الف «است» نوشته نمی‌شود؟
متاع جوانی
جوانی چنین گفت روزی به پیری/ که چون است با پیری‌ات زندگانی؟
بگفت اندر این نامه حرفی است مبهم/ که معنیش جز وقت پیری ندانی
تو به کـز توانایی خـویش گویی/ چه می‌پرســی از دوره‌ی نــاتـوانی
جوانی نکـودار کـاین مرغ زیبا/ نماند در این خانــه‌ی استــخــوانـی
متاعی که من رایگان دادم از کف/ تو گر مــی‌توانی مـده رایــگـانی
هر آن سرگرانی که مـن کــردم اوّل/ جهان کرد از آن بیش‌تر سرگرانی
از آن بـرد گنـــج مـــرا دزد گیتـی/ کـه در خواب بودم گهِ پاسبانی
1- قالب این شعر چیست؟ چرا؟
2- چرا پیر از جوان می‌خواهد که درباره‌ی دوره‌ی ناتوانی سؤال نکند؟
3- منظور از «نامه» و «خانه‌ی استخوانی» چیست؟
4- بیت سوم به چه نکته‌ای تأکید دارد؟
5- دو تشبیه بیابید و مشبّه و مشبّه به آنها را مشخّص کنید.
6- چه واژه‌هایی در این شعر استعاره از جوانی است؟
7- «سرگرانی» کنایه از چیست؟
8- قطعه زیر را با درس مقایسه کنید:
در جوانی به خویش می‌گفتم/ شیر شیر است، گرچه پیر بُوَد
چون که پیری رسید، دانستــم/ پیر پیر است، گرچه شیر بُوَد
درس پانزدهم
1- مفهوم کلمه «برهنگی» در هر یک از ترکیب‌های عبارت زیر چیست؟
«فرهنگِ برهنگی و برهنگیِ فرهنگی
2- علم، دین، اخلاق و هنر به ترتیب به کدام نیازهای فطری انسان پاسخ می‌دهند؟
3- کدام گزینه آرایه‌ی کنایه وجود دارد؟
الف) لباس، پوست دوم انسان نیست، خانه‌ی اوّل اوست.
ب) لباس انسان، پرچم کشور وجود اوست.
ج) لازمه‌ی اجتماعی بودن این است که فرد خود را همچون قطره‌ای در دریای جامعه غرق کند.
د) چنان نباشیم که خود را فقط تن بینگاریم و جز به بهره‌وری از جسم به هیچ چیز نیندیشیم
4- مفهوم عبارت زیر چیست؟
لازمه‌ی وارد اجتماع شدن این است که «من» از میان برود و «ما» ایجاد شود.
5- منظور از «لباس» در عبارت زیر چیست؟
آیا مردمی پیدا می‌شوند که صداقتی کودکانه داشته باشند و در مقابل جهانی که برهنگی را لباس می‌داند، جرئت کنند و فریاد برآورند؟
6- نویسنده «فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی» کیست؟
7- «کریستین آندرسن» اهل کجا بود؟شهرت او به چه دلیل است؟
8- در بیت زیر، شاعر به چه چیزی تأکید می‌کند؟
علم و فن را ای جوان شوخ و شنگ/ مغز می‌باید نه ملبوس فرنگ
درس شانزدهم
این فواید گوناگون سبب می‌شد که بنای مسجد، هم راحت باشد و هم سودمند. بدین‌گونه در این ابنیه‌ی عالی که به خداوند اهدا شده بود، هنر معماری، مفهومی انتزاعی را با هدف انتفاعی در هم آمیخت.البتّه تنوّع و اختلاف نژاد اقوامی که سرزمین آنها به وسیله‌ی اسلام فتح شد، از اسباب تنوّع شیوه‌ی معماری در بین مسلمین بود. شک نیست که اوّلین معماران قدیم اسلام برای آن که تصوّری را که از زیبایی داشته‌اند تحقّق بخشند، وسیله‌ی دیگری نداشته‌اند جز آن که شیوه‌ی هنر قوم و کشور خود را مورد استفاده قرار دهند.
1- دو صفت و ویژگی مساجد چه بوده است؟
2- عبارت زیر، مفهوم کدام عبارت متن است؟
هنر معماری مفاهیم مجرّد و ذهنی را برای انسان ملموس و عینی کرد.
3- تنوّع در شیوه‌ی معماری مساجد در کشورهای اسلامی ناشی از چیست؟
4- منظور از «تحقّق بخشیدن تصوّرات» در عبارت زیر چیست؟
برای آن که تصوّری را که از زیبایی داشته‌اند، تحقّق بخشند.
5- جمع‌های مکسّر واژه‌های زیر را بنویسید
مسجد، اثر، طرف، ذکر، فایده، بنا، قوم، سبب، عنصر، جزء، نقش، لون، لوح، مظهر، قرن، افق
6- توضیح زیر مربوط به کدام شاه قاجار است؟
پسر چهارم ناصرالدّین شاه قاجار در سنّ 5 سالگی به ولیعهدی انتخاب شد و در سنّ 45 سالگی به سلطنت رسید. 14 ذی قعده 1324 ه.ق قانون اساسی را امضا کرد و 5 روز بعد در تهران درگذشت.
7- اصطلاح مربوط به توضیحات زیر را بنویسید
الف) چراغ، چراغدان، شمعدان که از سقف آویزند.
ب) رشته‌ی باریک نقره‌ای یا طلایی که داخل مجوّف باشد و با آن روی پارچه نقش و نگار ایجاد کنند.
ج) نقش برجسته به شکل گل و گیاه و جز آن که روی چوب ایجاد کنند.
د) دوره‌ی تجدّد، تجدید حیات علمی و ادبی در اروپا.
8- توضیحات زیر را بخوانید و بنویسید مربوط به کدام شهر یا کشور است.
هـ) شهری است از کشور عراق در کنار شط‌ّ‌العرب در نزدیکی خرّم‌شهر گویند این لفظ معرّب «بس راه» است.
و) شهری است در کشور عراق نزدیک مرز ایران که چند ماه پس از بصره به دست سعد وقّاص در کنار فرات بنا شد. این شهر نزد شیعیان مقامی ارجمند دارد. زیرا علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) آن را مرکز خلافت خود قرار داد و در همان جا به شهادت رسید.
ز) این کشور در شمال آفریقا و در کنار دریای سرخ و مدیترانه است.
مراکز سیاحتی و باستانی آن عبارت است از اهرام سه‌گانه و مجسمه‌ی ابوالهول.
ح) شهری از سرزمین مصر. این شهر امروز بخشی از شهر قاهره است.
درس هفدهم
زنگ نقّاشی، دل خواه و روان بود. خشکی نداشت. به جد گرفته نمی‌شد، خنده در آن روا بود. معلّم دور نبود. صورتک به رو نداشت. «صاد» معلّم ما بود. آدمی افتاده و صاف. سالش به چهل نمی‌رسید. کارش نگار نقشه‌ی قالی بود و در آن دستی نازک داشت. نقش‌بندی‌اش دل‌گشا بود و رنگ را نگارین می‌ریخت. آدم در نقشه‌اش نبود و بهتر که نبود. در پیچ و تاب عرفانیِ اسلیمی، آدم چه کاره بود. معلّم مرغان را گویا می‌کشید؛ گوزن را رعنا رقم می‌زد؛ خرگوش را چابک می‌بست. سگ را روان گَرته می‌ریخت امّا در بیرنگِ اسب حرفی به کارش بود و مرا حدیثی از اسب‌پردازی معلّم در یاد است.
1- مفهوم کنایه‌های عبارات زیر را بنویسید.
الف) دستی نازک داشت ب) حرفی به کارش بود
2- توضیح‌های زیر را بخوانید و اصطلاح مربوط به آن را در مقابل آن بنویسید:
ج) طرح‌هایی مرکّب از پیچ و خم‌های متعدّد که شبیه عناصر طبیعت هستند.
د) آن است که با خاکه‌ی زغال، تصویر چیزی را طرح کنند.
3- عبارت زیر، مفهوم کدام عبارت متن است؟
«رنگ را به زیبایی و هنرمندانه به کار می‌برد.»
4- «را» در عبارت آخر «نقش نمای» چیست؟
5- اصطلاح‌های نقّاشی متن را بیابید و آنها را بنویسید.
6- درس «کلاس نقّاشی» از کدام کتاب سهراب سپهری برگرفته شده است؟
7- کدام گزینه ویژگی شعر سهراب سپهری نیست؟
الف) سادگی ب) بی‌آلایشی
ج) لب‌ریز بودن از مفاهیم عرفانی د) کوتاهی
8- درس هفدهم را با سخن پیامبر اعظم (ص) تحلیل کنید.
«برای کسب علم سؤال کن و برای مچ‌گیری سؤال مکن.»
درس هجدهم
بعد از یک سال عَرض و عرض‌کشی مرا به این آتش انداخت.الاهی از آتش جهنّم خلاصی نداشته باشد!
الاهی پیش پیغمبر روش سیاه بشود!الاهی همیشه نان سواره باشد و او پیاده! الاهی که آن چشم‌های مثل اَزرَقِ شامی‌اش را میر غضب درآرد!
۱- منظور از «آتش» در عبارت «مرا به این آتش انداخت» چیست؟
2- توضیحات زیر، مفهوم کدام عبارت‌های متن است؟
الف) مرتباً شکایت به دادگاه بردن
ب) همیشه گرسنه و بدبخت بماند.
3- مفهوم کنایی عبارت زیر را بنویسید
«الاهی پیش پیغمبر روش سیاه بشود!»
4- «ازرق شامی» کیست و این اسم نماد چیست؟
5- دو واژه محاوره‌ای در متن بیابید و فارسی معیار نوشتاری آنها را بنویسید.
6- جاهای خالی را با کلمه‌های مناسب کامل کنید.
دهخدا مقالات انتقادی خود را به طنز و با نثر ساده می‌نوشت و با نام« » و امضای « » در روزنامه‌ی « » به چاپ می‌رساند. او به سال 1258 ه. ش در تهران متولّد شد و به سال 1334 ه. ش در « » در گذشت.
7- کدام گزینه از «ویژگی‌های ادبیات دوره مشروطه» نیست؟
الف) زبان شعر و نثر ساده‌تر و به زبان مردم کوچه و بازار نزدیک‌تر می‌شود.
ب) زبان مردم، مَثَل‌ها، اصطلاحات، قصّه‌ها و زندگی مردم عادی در ادبیات جاز باز می‌کند.
ج) واژه‌ها و ترکیب‌های ناآشنای عربی کم‌تر می‌شود.
د) عبارت‌های پیچیده و طولانی و جمله‌های پیوسته و پی‌در‌پی در نوشته‌ها افزایش می‌یابد.
8- همه‌ی گزینه‌ها به جز گزینه « » در شعر و نثر دوره‌ی مشروطه باز گفته می‌شود.
الف) واقعیّات زندگی
ب) مسائل سیاسی
ج) مسائل اجتماعی
د) مسائل علمی
ناله‌ی مرغ اسیر
ناله‌ی مرغ اسیر این همه بهر وطن است/ مسلک مرغ گرفتارِ قفس، هم چو من است
همّت از باد سحر می‌طلبم گر ببـرد/ خبر از من به رفیقی که به طَرْفِ چمن است
فکری ای هم وطنان در ره آزادی خویش/ بنمایید که هر کس نکند مثل من است
خانه‌ای کاو شود از دست اجانب آباد/ ز اشــک ویران کُنش آن خانه که بیت الحَزَن است
جامه‌ای کاو نشود غرقه به خون بهـر وطن/ بدر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است
آن کسی را که در این ملک سلیمان کردیم/ ملّت امروز یقین کرد که او اهرمن است
1- منظور از «مرغ اسیر» چیست؟
2- برای هر یک از کلمات «همّت و مسلک» دو کلمه‌ی هم خانواده پیدا کنید.
3- «من» در بیت‌های اوّل و سوم کیست؟
4- در بیت چهارم کدام دیدگاه شاعر دیده می‌شود؟
5- در کدام بیت موضوع «وطن‌پرستی یا ناسیونالیسم افراطی» دیده می‌شود؟
6- در بیت آخر، دو آرایه‌ی ادبی را مشخّص کنید.
7- در کدام بیت قافیه تکرار شده است؟
8- منظور از «آن کسی را» کیست؟
درس نوزدهم
ناگاه از طرف دیگر صدای دور باشی بلند شد. از هر طرف بانگ می‌زدند:
«برو پیش، بایست، آستین عبا را بپوش!» من در کمال حیرت بدان سوی نظر کردم؛ دیدم یک نفر جوان بلند قامت، که سبیل‌های کشیده داشت، سواره می‌آید و سی چهل نفر با چوب دستی بلند، به ردیف نظام، از دو طرف او می‌آیند و در پیشاپیش آنان یک نفر سرخ پوش دیوچهر و در پشت سر آن، ده بیست نفر با تیپ می‌آیند. از آقا رضا پرسیدم که این چه هنگامه است. گفت: «حاکم شهر است؛ به شکار می‌رود». به ما گفت راست ایستاده هنگام عبور آن، کرنش و تعظیم نمایید؛ چنان که دیگران می‌کنند. چون نیک نظر کردم دیدم هی از چهار جانب و شش جهت است که مردم سجده
می‌کنند.
1- چرا مأموران فریاد می‌زدند «آستین عبا را بپوش»؟
2- سوارانِ پشتِ سرِ حاکم، چگونه می‌آمدند؟
3- حدّاقل چند نفر حاکم را هم راهی می‌کردند؟
4- یک جمله بیابید که به جای ضمیر «او» از «آن» استفاده شده باشد.
5- کدام عبارت طنز است؟
6- مفهوم کنایی کدام گزینه با دیگر گزینه‌ها تفاوت دارد؟
الف) به ما گفت راست ایستاده هنگام عبور آن، کرنش و تعظیم نمایید.
ب) دیدم هی از چهار جانب و شش جهت است که مردم سجده می‌کنند.
ج) در نهایت ادب راست ایستاده هنگام نزدیک شدن حاکم در کمال فروتنی رکوعی به جای آوردیم.
د) ده بیست تومان برای خودشان به عنوان جریمه و تعارف می‌گیرند.
7- توضیحات زیر اسامی شغلی هستند، نام هر شغل را در مقابل آن بنویسید.
الف) سرباز حکومت
ب) نوکران، چوب داران و مأموران حکومت
ج) صاحب منصب
د) رئیس و سرپرست فرّاشان
هـ) نگهبان اصطبل، رئیس و مهتر اصطبل
و) آن که بر کارکنان آب دار خانه در دستگاه سلاطین ریاست کند.
ح) کسی که مسئول رساندن شکایت نامه به حاکمان است
8- جاهای خالی را با کلمه‌های مناسب کامل کنید.
«سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم بیگ» اثر « » (1255-1328 ه.ق) آیینه‌ی تمام نمای اوضاع ایران در اواخر قرن « » هجری است که با قلمی « » تحریر شده است. نویسنده که خود تاجرزاده‌ای میهن‌دوست و اصلاح‌طلب است، کتاب را در قالب یک « » نوشته است.
مرغ گرفتار
من نگویم که مـرا از قفـس آزاد کنید/ قفسـم برده بـه باغـی و دلـم شاد کنید
فصـل گــل می‌گـذرد، هم‌نَفَسان بهر خدا/ بنشینید بـه بـاغی و مــرا یاد کنید
یاد از این مرغِ گرفتار کنید ای مرغان/ چون تماشای گل و لاله و شمشاد کنید
هر که دارد ز شما، مرغ اسیری به قفس/ برده در باغ و به یاد منـش، آزاد کنید
آشیان من بی‌چاره، اگر سوخت چه باک!/ فکر ویران شـدن خانه‌ی صیّاد کنید
بیستون بر سر راه است، مباد از شیرین!/ خبری گفته و غمگین دل فرهاد کنید
جور و بی‌داد کنــد عمر جوانان کوتــاه/ ای بزرگـان وطن بهر خـدا داد کنید
گر شد از جــور شمـا خانه‌ی موری ویران/ خانه‌ی خویش محال است که آباد کنید
کُنج ویرانـه‌ی زندان شد اگر سهم «بهار»/ شکر آزادی و آن گنج خدا داد کنید
1- در کدام بیت قافیه تکرار شده است؟
2-واژه‌ی «برده» دو مرتبه در معنای فعل به کار رفته است، هر دو معنا را بنویسید.
3- آرایه‌های زیر را در ابیات بالا بیابید و آنها را بنویسید.
استعاره، تضاد، مراعات نظیر، تلمیح
4- واژه‌ی «داد» دو مرتبه در جایگاه قافیه آمده است، معنای هر دو را بنویسید.
5- در کدام بیت «ظلم ستیزی» شاعر دیده می‌شود؟
6- درباره‌ی پیام‌های زیر، مصداق‌هایی از غزل «مرغ گرفتار» پیدا کنید.
الف) حمایت از مظلومان ب) طرف‌داری از عدالت اجتماعی
7- ناشر روزنامه‌های زیر را بنویسید
الف) خراسان ب) طوفان ج) قرن بیستم د) نوبهار
8- توضیح زیر مربوط به کدام شخصیت است؟
یکی از شخصیت‌های کتاب خسرو و شیرین نظامی است که عاشق شیرین- دختر شاه ارمنستان- می‌شود و جان خود را بر سر این عشق فدا می‌کند.
درس بیستم
وزیر مَلک اهواز، که او را اَبوالفَتح علی‌بن‌احمد می‌گفتند، مردی اهل بود و فضل داشت از شعر و ادب، و هم کرمی تمامی، به بصره آمده بود، پس مرا در آن حال با مردی پارسی که هم از اهلِ فضل بود آشنایی افتاده بود و او را با وزیر صحبتی بودی و این مرد پارسی هم دست‌تنگ بود و وسعتی نداشت که حالِ مرا مَرمَتی کند، احوال مرا نزد وزیر باز گفت. چون وزیر بشنید، مردی را با اسبی نزدیکِ من فرستاد که «چنان که هستی برنشین و نزدیک من آی». من از بدحالی و برهنگی شرم داشتم و رفتن مناسب ندیدم؛ رُقعه‌ای نوشتم و عُذری خواستم و گفتم که «بعد از این به خدمت رسم».
1- ابوالفتح علی‌بن‌احمد چگونه مردی بود؟
2- مردی که با ناصر خسرو دوستی داشت، اهل کجا بود؟
3- در متن بالا دو کنایه مشخّص کنید که مفهوم هر دو مترادف است.
4- دوست ناصر خسرو توان چه کاری را نداشت؟
5- توضیح‌های زیر مربوط به کدام عبارت‌ها و واژه‌های متن است، آنها را بیابید و در مقابل آن بنویسید
الف) با او رفت و آمد و دوستی داشت ب) وضع مالی خوبی نداشت
ج) به حال من رسیدگی کند د) سوار شو هـ) نامه
6- چرا ناصر خسرو دعوت وزیر را نپذیرفت؟
7- معادل امروزی عبارت‌های زیر را بنویسید:
الف- موی سر باز نکرده بودیم
ب) گفتم اکنون ما را که در حمّام گذارد؟
ج) شوخ از خود باز کنیم.
د) پس مرا در آن حال با مردی پارسی که هم از اهلِ فضل بود آشنایی افتاده بود.
هـ) آن‌چه آن اعرابی کِرایِ شتر بر ما داشت.
و) و چون بخواستیم رفت، ما را به اِنعام و اِکرام به راه دریا گُسیل کرد.
ز) دلّاک و قیّم در آمدند و خدمت کردند.
8-توضیح زیر مربوط به کدام شاعر است؟
از حکما و شاعران قوی طبع و از قصیده‌سرایان گران‌قدر زبان فارسی است. لقب و تخلّص او «حجّت» است. آثار او عبارت‌اند از:
دیوان اشعار، سفرنامه، جامع الحکمتین، خوان اخوان و...
پرستو در قاف
بوی مدینه می‌آید. این را از نم‌نم باران فهمیدم. دل‌ها بی‌تاب و چشم‌ها گریان سمتِ چپمان مسجدِ «شجره» است. کم‌کم شهری سپیدپوش به استقبالمان می‌آید و من چه قدر دوست دارم «بقیع» را ببینم و چه قدر دلم می‌خواهد «مدینه» را بغل کنم و چه قدر دوست دارم نخل‌های مدینه را، کبوتران حرم رسول‌الله (ص) را. سه دانگ از بهشت باید همین جا باشد و ما وسعت این جا را نمی‌توانیم درک کنیم. پیرمردی شروع کرده است به روضه خواندن و کاروان می‌گرید و اتوبوس آرام آرام حرکت می‌کند و نم‌نم باران می‌بارد و دل‌ها بی‌قرار است و لحظه‌ی وصال، نزدیک: قدم به شهری گذاشته‌ایم که روزی پیامبر (ص)، علی (ع) و فاطمه (س) در آن گام می‌زدند، جایِ پایِ تمامِ امامان را در این خاک می‌توان دید و عطرِ بالِ فرشتگان را می‌شود حس کرد.
1- چرا نویسنده نام سفرنامه‌ی خود را «پرستو در قاف» گذاشته است؟
2- «روضه» یعنی چه و چرا «ذکر واقعه کربلا» به «روضه خواندن» مشهور شده است؟
3- علامت‌های اختصاری عبارت‌های زیر را در مقابل آنها بنویسید
الف) سلام‌الله علیها ب) علیه‌السّلام ج) صلّی الله علیه و آله و سلّم
د) صفحه هـ) صفحه‌ها و) عجّل‌الله تعالی فرجه الشّریف
4- چرا نویسنده معتقد است که در مدینه می‌توان عطر بال فرشتگان را حس کرد؟
5- جمله‌هایی را که فعل آن حذف شده است، بنویسید.
6- آرایه‌های کنایه و تشخیص (جان بخشی به اشیا) را در متن بیابید و آنها را بنویسید.
7- توضیح زیر مربوط به کجاست؟
نام قبرستانی در شرق مسجد النّبی است که امام‌های دوم، چهارم، پنجم و ششم شیعیان در آن دفن شده‌اند. همچنین مادر علی (ع)- فاطمه بنت اسد- ، عموی پیغمبر (ص)- عباس-، دو تن از عمّه‌های پیامبر (ص)- صفیه و عاتکه-، ام البنین- مادر چهار شهید کربلا؛ عباس، عبدالله، جعفر و عثمان در آن جاست.
8- توضیح زیر مربوط به کدام شاعر و نویسنده‌ی معاصر است؟
در سال 1342 ه.ش به دنیا آمد. از تألیفات وی می‌توان سفرنامه‌ی حجّ «پرستو در قاف» را نام برد.
درس بیست و یکم
روزهایی می‌رسید که سختی و زیادی کار روح مرا افسرده می‌کرد امّا به زودی امید خود را باز می‌یافتم و دردم را فراموش می‌کردم؛ زیرا کسی که می‌خواهد به دانش حقیقی برسد، باید از بلندهای دشوار به تنهایی بالا برود. من در این راه بارها به عقب می‌لغزیدم، می‌افتادم، کمی به جلو می‌رفتم، سپس امیدوار می‌شدم و بالاتر می‌رفتم، تا کم‌کم افقی نامحدود در برابرم نمایان می‌شد. یکی از فنونی که در حین تحصیل آموختم، فنّ بردباری بود. تحصیل باید با فراغ بال و تأنّی انجام گیرد. امتحانات بزرگ‌ترین دیوهای وحشتناک زندگی دانشگاهی من بودند امّا من پیوسته پشت این دیوها را به خاک می‌رساندم.
1- چه عاملی باعث خستگی و ناامیدی هلن کلر می‌شد؟
2- اصلی‌ترین فنّی که هلن کلر در راه کسب دانش آموخت، چه بود؟
3- توضیح زیر مربوط به کدام عبارت متن است؟
«با اندکی موفقیت امیدوار می‌شدم و بر مشکلات غلبه می‌کردم»
4- آرایه‌های تشبیه و استعاره را در متن بیابید و آنها را بنویسید.
5- منظور از «این راه» چیست؟
6- منظور از «افق نامحدود» چیست؟
7- آرایه‌ی ادبی کدام گزینه با دیگر گزینه‌ها تفاوت دارد؟
الف) درِ زندان خاموشی من شکسته شد.
ب) کتاب برای من مانند نور خورشید بود و ادبیات بهشت موعود.
ج) کم‌کم کلید زبان را در دست گرفتم و آن را با اشتیاق به کار انداختم.
د) دست‌هایم همه چیز را حس می‌کرد و هر حرکتی را می‌دید.
8- مفهوم کدام عبارت با بیت زیر ارتباط معنایی دارد؟
هجوم فتنه‌های آسمانی/ مرا آموخت علم زندگانی
درس بیست و دوم
مسلماً اگر درها را به رویش نبسته بودند، شاید وضع جور دیگری بود. این آخری‌ها فریاد را فقط در شعرش می‌شد جست. نگاهش آرام و حرکاتش و زندگی‌اش بی‌تلاطم بود و خیالش تخت.به همین طریق بود که پیرمرد دور از هر ادایی به سادگی در میان ما زیست و به ساده‌دلی روستایی خویش از هر چیز تعجّب کرد و هرچه بر او تنگ گرفتند، کمربند خود را تنگ‌تر بست تا دست آخر با حقارت زندگی‌هامان اُخت شد. همچون مروارید در دل صدف کج و کوله‌ای سال‌ها بسته ماند.
1- به نظر جلال آل احمد، فریاد نیما را در کجا می‌توان شنید؟
2- آیا نیما به زندگی شهری عادت کرده بود؟
3- با توجّه به ویژگی که برای زندگی نیما آمده است (بی تلاطم)، زندگی او به چه چیزی تشبیه شده است؟
4- نیما به چه چیزی عادت کرد و انس گرفت؟
5- «صدف کج و کوله» استعاره از چیست؟
6- توضیح‌های زیر مربوط به کدام عبارت‌های متن است؟ آنها را بیابید و در مقابل آن بنویسید.
الف) برای مبارزه با آنها کمر همّت بست
ب) انسان ارزشمندی، ناشناخته ماند.
7- کنایه‌های زیر را معنا کنید.
الف) خانه‌ی فرهنگ شوروی در تهران علم کرده بود.
ب) توی جماعت بُر خورده بودم.
ج) در امور عادی زندگی بی دست و پا بود.
د) در چشم او که خود چشم زمانه‌ی ما بود.
هـ) شَستم خبردار شد.
و) پیرمرد افتاده بود.
ز) نیمام از دست رفت:
ح) تو را من چشم در راهم.
8- حذف و کوتاهی جمله‌ها از ویژگی‌های نثر جلال آل احمد است، یک جمله بیابید که این دو ویژگی را نشان می‌دهد.
درس بیست و سوم
خدا آن ملّتی را ســروری داد/ که تقدیرش به دست خویش بنوشت
به آن ملّت سـروکاری نــدارد/ که دهقـانش بـرای دیگـران کِشت
1- قالب این شعر چیست؟ چرا؟
2- مفهوم آیه 11 سوره رعد (13) در کدام بیت دیده می‌شود؟
3- «شخصی که به بیگانگان خدمت کند و سلطه اجنبی را بپذیرد»
مفهوم کدام مصراع است؟
4- توضیح زیر مربوط به کدام شاعر و متفکّر پاکستانی است؟
او در استقلال پاکستان نقش مهمّی داشته و به دو زبان فارسی و اردو شعر می‌سرود. از کتاب‌هایش می‌توان «جاویدنامه»، «پیام شرق» و «ارمغان حجاز» را نام برد.
ز جلوه‌ی سبز و سرخ، طرح چمنی ریزم/ گشته است خُتن صحــرا، از بوی دلاویزم
خَم می‌شوم از مستی، هر لحظه و می‌خیزم/ سرتا به قدم نازم، پا تا به سر انگیزم
من لاله‌ی آزادم، خود رویم و خود بویم
1- طرح قرار گرفتن قافیه‌ها در این شعر چگونه است؟
2- «من با نشان دادن برگ و گل خود، آب و رنگی به چمن می‌بخشم»
مفهوم کدام مصراع است؟
3- توضیح زیر مربوط به کدام منطقه است؟
نزدیک کاشغر، در ترکستان شرقی که الآن جزء ترکستان چین است. به داشتن آهوان سیاه چشم و مُشک‌های مرغوب و مردم زیبا رو معروف بوده است.
4- توضیح زیر مربوط به کدام شاعر معاصر افغانستانی است؟
به سال 1285 شمسی در کابل زاده شد و پس از به پایان رسیدن تحصیلاتش در افغانستان و پاکستان و آموختن زبان‌های انگلیسی، اردو، عربی و فرانسه به تألیف و ترجمه پرداخت. دیوانی از اشعار او به نام «نوای کوهسار» منتشر شده است.
درس بیست و چهارم
زیب از بنفشه دارد و از ناز بوی، بوی/ صافی ز چشمه جوید و شوخی ز آب جوی/ نونو طراوتی بدهد/ چون سبزه‌ی بهار/ فارَم چو صوت بلبل و دل‌بر چو آبشار
1- شاعر، زبان فارسی را از چه جهت به بنفشه تشبیه کرده است؟
2- شاعر زلالی زبان فارسی دری و شادابی آن را به چه چیزهایی تشبیه کرده است؟
3- واژه‌های زیر را معنا کنید:
زیب نازبوی شوخی فارم
4- از دیدگاه شاعر وجه شبه زبان فارسی و بلبل چیست؟
5- این شعر در کدام قالب سروده شده است؟
6- کنایه‌های زیر را معنا کنید:
الف) به اوج سما می‌رسد سرم
ب) قبحی ز من مجو
ج) صد مرد معتبر/ آید برِ نظر
د) با شهد ناب خود، دل آب می‌کند
هـ) چون دود می‌رود
7- «لفظی که از لطافت آن جان کند حضور» یعنی چه؟
8- در کدام گزینه شاعران تاجیک آمده است؟
الف) دقیقی، اسدی
ب) امیر خسرو، بی‌دل
ج) محمد ابراهیم صفا، خلیل‌الله خلیلی
د) صدرالدّین عینی، صفیّه گل رخسار، عبید رجب
